व्यक्तिगत और व्यावसायिक सत्यनिष्ठा

अध्याय4

व्यक्तिगत और व्यावसायिक सत्यनिष्ठा

व्यक्तिगत और व्यावसायिक सत्यनिष्ठा
“एकबारमेरेपितानेव्यापारकेविद्यार्थियोंकेसमूहको”सदैवसम्मानितलोगोंकेसाथव्यापारकरनेकीसलाहदी।”उन्होंनेउन्हेंबताया”ईसाईजगतमेंसभीठेकेऔरवकीलबेईमानव्यक्तिकोठीकनहींकरसकते।”जबहमव्यावसायिकरिश्तेपरविचारकररहेहोतेहैं——फिरवहचाहेकर्मचारी,साझीदार,आपूर्तिकर्तायाग्राहककेसाथहो——हमारापहलाप्रश्नसदैवयहहोताहैकिक्याउनमेंसत्यनिष्ठाहै吗?”——चार्ल्सकोच

हितों के टकराव से बचना

हितों के टकराव से बचना

हितकाटकरावउससमयउत्पन्नहोताहैजबव्यक्तिगत,सामाजिक,वित्तीययाराजनीतिकगतिविधियाँकंपनीकेप्रतिहमारीजिम्मेदारियोंकेसाथटकरातीहैं।वास्तविक टकरावों से अवश्य बचा जाना चाहिए।यहाँतककिटकरावकीप्रतीतिभीनुकसानदायकहोसकतीहैऔरइससेबचाजानाचाहिए।कंपनीकेप्रतिआपकीप्राथमिकव्यावसायिकजिम्मेदारीहोतीहैऔरआपसेऐसीकिसीगतिविधिसेबचनेकीआशाकीजातीहैजोइसजिम्मेदारीकेनिष्पादनकेसाथटकरासकतीहैंयाटकरानेकीप्रतीतिहोसकतीहै।

00

कंपनी के व्यावसायिक अवसरों का लाभ लेना

आपसंभवतःऐसेव्यावसायिकअवसरोंयाव्यवसायकेसंभावितअवसरोंकाव्यक्तिगतलाभनहींलेसकते,जिनकेबारेमेंआपकोकंपनीकेसाथअपनेरोजगारकेदौरानपताचलताहैयाविकसितहोतेहैं।यहसत्यहैफिरयहचाहेआपकोसीधेलाभान्वितकरेयाकिसीअन्यव्यक्तिअथवाव्यवसायको।

अन्य कंपनियों के लिए काम करना

जहाँदूसरीकंपनियोंकेलिएकामकरनेकेखिलाफकोईआममनाहीनहींहै,वहींऐसाकरनाकंपनीकेप्रतिआपकीजिम्मेदारियोंकेसाथकभीभीटकरानानहींचाहिए,इसमेंकंपनीकेकर्तव्योंसेसमयनिकालनायाकंपनीकेसंसाधनोंकादुरुपयोगकरनाशामिलहै।अगरदूसराकामऐसेसंगठनकेसाथहैजोकंपनीकाप्रतिस्पर्धी,सामानोंयासेवाओंकाग्राहकयाआपूर्तिकर्ताहैतोयहवास्तविकयाआभासीटकरावउत्पन्नकरताहै।यहीकारणऐसेसंगठनकेलिएकामकरने,उसकेसाथपरामर्शकरनेयासलाहदेनेपरलागूहोताहैजोकंपनीकाग्राहक,आपूर्तिकर्तायाप्रतिस्पर्धीबननेकाप्रयासकररहाहै।किसीअन्यकंपनीकेसाथदूसराकामकरनेसेपहलेआपकोयहसुनिश्चितकरनेकेलिएअपनेसुपरवाइजरसेबातकरनीचाहिएकियहआपकेलिएटकरावनहींपैदाकरता।

कंपनी के साथ व्यापार संचालित करना

सिवायतबकेजबकिविशिष्टरूपसेमंजूरीयास्वीकृतिनप्रदानकीगईहो,आपऔरआपकेनिकटसंबंधीकंपनीकेसाथकिसीलेनदेनमेंशामिलनहींहोसकतेहैं।उदाहरणोंमेंकिराएकी,खरीद,बिक्री,हस्तांतरणयासंपत्तिकाउपयोगअथवासेवाकाप्रावधानशामिलहै।

टकरावउससमयउत्पन्नहोसकताहैजबकिसंबंधीयामित्रप्रतिस्पर्धी,ग्राहकयाआपूर्तिकर्ताकेलिएकामकरताहैऔरउसकंपनीकेसाथअपनीभूमिकाकेअंगकेरूपमेंआपकेयाआपकेव्यावसायिकसमूहकेसाथअंतरक्रियाकरताहै।अगरआपइसबातकोलेकरअनिश्चितहैंकिक्याआपऐसीस्थितिमेंहोसकतेहैंजोहितकासंभावितटकरावपैदाकरसकतीहैतोअपनेसुपरवाइजरकेसाथपरामर्शकरें।

दूसरी कंपनियों में मालिकाना हक या निवेश

आपकायाआपकेनिकटसंबंधियोंकाकिन्हींग्राहकों,प्रतिस्पर्धियोंयाआपूर्तिकर्ताओंमेंअच्छा——खासाहितनहींहोनाचाहिए।आपकेलिएइसप्रकृतिकेकिन्हींबाहरीव्यावसायिकहितोंकेबारेमेंअपनेसुपरवाइजरकोसूचितकरनाआवश्यकहैजोआपकीहैयाविचारकररहेहैं।भेदियाव्यापारकानूनकेसंभावितउल्लंघनकेअतिरिक्त。मालिकानाहकयाइसप्रकारकेनिवेशकंपनीकीओरसेवस्तुपरकव्यावसायिकनिर्णयोंकोलेनेमेंआपकीयोग्यताकोबाधितकरसकतेहैंऔरकंपनीकेप्रतिआपकीप्राथमिकजिम्मेदारियोंसेआपकोदूसरीतरफलेजाएँगी।

निकटतम परिवार का रोजगार

संबंधियोंकोकामपररखनाअवश्यहीकोचकंपनी,जिसकेद्वाराआपकोनियुक्तिमिलीहुईहै,केकार्यकारीमानवसंसाधननेताकेद्वाराअवश्यहीपूर्व——स्वीकृतहोनाचाहिए।

व्यक्तिगतगतिविधियाँ

हमसभीसेकारोबारकेघंटोंकेदौरानव्यावसायिकगतिविधियोंपरअपनापूराध्यानदेनेकीअपेक्षाकीजातीहै।व्यक्तिगतगतिविधियोंको,उनकेसमेतजोव्यक्तिगतव्यवसायसेसंबंधितहैं,कंपनीकेप्रतिआपकीजिम्मेदारियोंसेध्याननहींहटानेदेंयाउनकेसाथहस्तक्षेपनकरनेदें।

प्रश्नवउत्तर

कंपनीकेलिएकामकरनेवालेइलेक्ट्रिकलठेकेदारोंमेंसेएकनेसप्ताहांतोंपरमुझेअंशकालिककामकीपेशकशकीहै।क्या इससे कोई समस्या उत्पन्न होगी?

संभवतः हो सकती है।हितकेटकरावोंसेबचनेकीहमारीनीतिहमसभीकोयहाँतककिहितकेटकरावकेआभाससेभीबचनेकेलिएबाध्यकरतीहै।

मेरीबहनआपूर्तिस्टोरकेस्थानीयकार्यालयकाप्रबंधकरतीहैऔरवहकहतीहैकिअगरमैंकंपनीकेसाथकारोबारकरनेमेंउसकीमददकरूँतोवहपैसेबचासकतीहै।क्यामैंकंपनीमेंउसकीफर्मकाउपयोगकरसकताहूँयादूसरोंकोउसकीफर्मकीअनुशंसाकरसकताहूँ吗?

इसेहितकेटकरावयापक्षपातकेरूपमेंदेखाजासकताहै।आपकोरिश्तेकोप्रकटकरनाचाहिएऔरव्यापारकीइसव्यवस्थाकाअनुसरणकरनेयाकंपनीमेंदूसरोंकीइसकीअनुशंसाकरनेसेपहलेअपनेस्थानीयप्रबंधनसेअग्रिममंजूरीप्राप्तकरनीचाहिए।

मेराएकऐसीकंपनीमेंनिवेशहैजोनतोग्राहक,प्रतिस्पर्धीयाआपूर्तिकर्ताहै।अपनेनिवेशकेकारणमुझेजबमैंकामपरहोताहूँतोयदा——कदाप्राप्तहोनेवालीईमेलऔरफोनकॉल्सकाउत्तरदेतेरहनाहोताहै।क्या इससे हित का टकराव उत्पन्न होता है?

यह निर्भर करता है।ऐसेअनेककारकहैं,जिनकेकारणटकरावविद्यमानहोसकताहै।आपकोअपनेनिवेशसेसंबंधिततथ्योंकीचर्चाकरनेकेलिएअपनेसुपरवाइजरसेसंपर्ककरनाचाहिएऔरसाथमिलकरकार्यवाहीकीयोजनानिर्धारितकरनीचाहिए।

क्याहमारेपरिवारकेमालिकानाहकवालाव्यवसायकंपनीकोअपनेउत्पादोंयासेवाओंकोबेचसकताहै吗?

सत्यनिष्ठाकेसाथव्यवहारकरनाइसबातकोआवश्यकबनाताहैकिहमारेपारिवारिकव्यवसायकोउससमयतककंपनीकेसाथव्यवसायकरनेकीकोशिशनहींकरनीचाहिएजबतककिआपनेअपनेस्थानीयप्रबंधनयाअपनेअनुपालनएवंनीतिशास्त्रीयसंसाधनसेअनुमतिनप्राप्तकरलीहो।

क्याअपनेभोजनावकाशकेसमयमेंव्यक्तिगतरुचिकेशोधकेविषयोंकेलिएइंटरनेटतकपहुँचप्राप्तकरनेकेलिएअपनेकंप्यूटरकाउपयोगकरनासहीहै吗?

हाँ, कतिपय दशाओं के तहत।अगरआपथोड़ेसमयकेलिएयदा——कदाइंटरनेटकाउपयोगकरतेहैंऔरअनुपयुक्तसाइटोंतकपहुँचकायमनहींकररहेहैंतोयहसामान्यतःस्वीकार्यहै।अगरआपकोकोईसंदेहहैतोअपनेसुपरवाइजरसेपरामर्शप्राप्तकरें।इसकेअलावाआपकोइससंहिताकेस्वीकार्यइलेक्ट्रॉनिकउपयोगअनुभागकोभीदेखनाचाहिए।

मेरेघरपहुँचजानेतकमेराबेटास्कूलकेबादघरपरअकेलाहोताहै।क्याजबवहस्कूलसेघरपहुँचताहैतोउसेमुझेयहबतानेकेलिएफोनकरनेदेनास्वीकार्यहैकिवहसुरक्षितरूपसेपहुँचगयाहै吗?

हाँ।उससमयतकसामान्यतःहमारेलिएव्यक्तिगतफोनकरनाऔरउसेसुननास्वीकार्यहैजबतककिवेयदा——कदाकेसंक्षिप्तहोंऔरव्यावसायिकगतिविधियोंसेसामान्यप्रवाहमेंव्यवधाननहींउत्पन्नकरते।

मैंअपनेकार्यस्थलपरढेरसारेलोगोंकेसाथबातचीतकरताहूँऔरमैंसमझताहूँकिअपनेद्वाराबेचेजानेवालेसौंदर्य——प्रसाधनकेउत्पादोंकीनईश्रृंखलाकोबाजारमेंउतारनेमेंसमर्थहोनेकायहशानदारअवसरहोगाऔरउनसेयहपूछनेकाभीकिक्यावेमेरेबच्चेकेस्कूलकेलिएधनजुटानेवालेकार्यक्रममेंहिस्सालेनाचाहेंगे।क्याइनमेंसेकोईभीगतिविधिहितकेटकरावयानीतिकेदूसरेउल्लंघनकोसृजितकरतीहै吗?

आपकोकंपनीकेकामकेसमयकेदौरान,कामकीजगहोंमेंयाईमेलकीतरहकेकंपनीकेसंसाधनोंकाउपयोगकरकेअपनेसहकर्मियोंसेअनुनय——विनयकरनेकीअनुमतिनहींहै।इसकेअलावाआपकोऐसेकिसीव्यक्तिसेअनुनय——विनयकरनेसेबचनाचाहिए,जिसकीआपनिगरानीकरतेहैं।यहसुनिश्चितकरनेकेलिएअपनेसुपरवाइजरयामानवसंसाधननेतासेसंपर्ककरेंकिआपअपनीजगहपरलागूअनुनय——विनयनहींकरनेकीनीतिकोसमझतेहैं।

क्याआपकोसट्टेबाजीकेदाँवमेंभागलेनेकीअनुमतिहै吗?

सट्टेबाजीकीदाँवलगानेवालेकार्यालय,इनकाउपयोगअक्सरखेलकेआयोजनोंकेपरिणामोंपरदाँवलगानेकेलिएहोताहै,गैरकानूनीहोसकतेहैं।उसीरूपमें,कंपनीकीपरिसंपत्तियोंऔरसंसाधनोंकाउपयोगइसतरहकीगतिविधिकोप्रायोजितकरनेयाउसमेंभागलेनेकेलिएनहींकियाजासकता।जहाँराज्यकेकानूनकेतहतकतिपयएकत्रीकरणगतिविधियाँकानूनीहोसकतीहैंवहींइसतरहकीकिसीगतिविधिको,जिसकासंचालनकार्यकेसमयकेदौरानकियाजाताहैयाउससेकंपनीकीपरिसंपत्तियोंकाउपयोगजुड़ारहताहै,जैसेकिईमेलयाकॉपीकीमशीनें,अनुपयुक्तसमझाजाताहै।

क्यासंहितामुझेसहकर्मीकेसाथरोमांटिकसंबंधमेंहोनेसेमनाकरतीहै吗?

संहिताकोकर्मचारियोंकेबीचकेनिजीमामलोंकोकवरकरनेकेलिएनहींतैयारकियागयाहै।परंतु,कार्यस्थलपरदूसरेलोगोंकेसाथरोमांटिकरिश्तेऐसीस्थितियाँपैदाकरसकतेहैंजोसंहिताकेद्वारानिषिद्धहों।उदाहरणकेलिए,एक——दूसरेकीनिगरानीकरनेवालेकर्मचारी,सहकर्मीजोएक——दूसरेकेबहुतकरीबहोकरकामकरतेहैंयाजोएकदूसरेकेभुगतान,कार्य——निष्पादनकीरेटिंग,नौकरीकेलाभोंयारोजगारकीदूसरीसेवा——शर्तोंकोप्रभावितकरसकतेहैं,कोहितोंकेटकरावकीउपस्थितिसेभीअवश्यहीबचनाचाहिए।अगरआपसहकर्मीकेसाथरोमांटिकरिश्तेकेचलतेस्वयंकोऐसीस्थितिमेंपातेहैंजोहितकेसंभावितयावास्तविकटकरावकीओरलेजासकतीहैतोआपकोमामलेकोअपनेसुपरवाइजरयामानवसंसाधनविभागकेध्यानमेंलानेकेलिएप्रोत्साहितकियाजाताहै।

मैं कंपनी के लिए एक सॉफ्टवेयर प्रोग्रामर हूँ।मैंएकव्यवसायशुरूकरनाचाहताहूँजोछोटीकंपनियोंकेलिएव्यक्तिगतकंप्यूटरसॉफ्टवेयरकोविकसितकरेगाऔरउसेबनाएरखेगा।क्या यह हित का टकराव होगा?

यहअनेककारकोंपरनिर्भरकरताहै,जैसेकिक्याआपकाउत्पादउनकार्यक्रमोंकेसमानहैजिसेआपकंपनीकेद्वारासेवामेंलिएहोतेसमयविकसितकरतेहैं,औरक्याकंपनीकेसमय,सामग्री,उपकरणयामालिकानाजानकारीकाअपनेउत्पादकोविकसितकरने,विपणनकरनेयाबनाएरखनेमेंउपयोगकियाजासकताहै।अपनेकारोबारकोशुरूकरनेसेपहलेआपकोहितकेटकरावकानिर्धारणकोप्राप्तकरनेकेसाथ——साथइसेनिर्धारितकरनेकेलिएअपनेसुपरवाइजरकेसाथपरामर्शकरनाचाहिएकिक्याकोईकंपनीकीमालिकानाजानकारीयाव्यापारकेरहस्यतोसंबद्धनहींहै।

मुझसेलाभेतरसंगठनकेबोर्डमेंकामकरनेकेलिएकहागयाहै।क्या कोई समस्या है?

आपकोअवश्यहीअपनेसुपरवाइजरकेसाथपरामर्शकरनाचाहिए।बोर्डकीआपकीगतिविधियोंकोआपकेकामकेसमयकेसाथनहींटकरानाचाहिएऔरआपकोबाहरीलाभेतरबोर्डसदस्यकेरूपमेंअपनीक्षमतासेदूसरोंकेसाथसंवादकायमकरनेकेलिएकॉर्पोरेटसंसाधनोंकाउपयोगनहींकरनाचाहिए।लाभलेनेवालीकंपनीकेबोर्डोंमेंपदअतिरिक्तजोखिमउपस्थितकरतेहैंऔरउनकेलिएअतिरिक्तसमीक्षाऔरपूर्व——मंजूरियोंकीजरूरतहोगी।

उपहार, शुभकामनाएँ और मनोरंजन

संबंधितविषय

हमग्राहकों,आपूर्तिकर्ताओं,सरकारीअधिकारियोंयाअन्यव्यावसायिकसहभागियोंकेसाथमजबूतरिश्ताकायमकरनेमेंखुदकोगौरवान्वितमहसूसकरतेहैं।कभी——कभीऔरजहाँकानूनकेद्वाराअनुमतिमिलीहुईहो,नाममात्रकेउपहारोंयामनोरंजनकाआदान——प्रदानउपयुक्तहोसकताहै।इसकेअलावा,अच्छानिर्णयऔरसहजबुद्धिउपहारयामनोरंजनकीउपयुक्तताकानिर्धारणकरनेमेंकाफीमहत्वपूर्णहोताहै।ऐसेकिसीरिश्तेसेबचेंजोअनौचित्यकाआभासदेनेवालाहोयादूसरेरूपमेंअच्छेव्यावसायिकनिर्णयोंकोलेनेकीआपकीयोग्यताकोप्रभावितयाउसपरअसरडालसके।रिश्वतयादलालीकेकिसीभीरूपकीपेशकशकरना,देना,याचनाकरनायाप्राप्तकरनाएकदमसेनिषिद्धहै।

उपहारोंकोबहुतहीव्यापकतरीकेसेपरिभाषितकियाजाताहैऔरइसमेंकोईभीमूल्यवानचीजसम्मिलितहोसकतीहै,जैसेकिनकदीयानकदीकेसमतुल्य,यात्रा,परिवहन,निवास,भोजन,पेय,मनोरंजन,कंपनीकीसामग्रियों,सुविधाओंयाउपकरणकाउपयोगउपलब्धनहींहैयाआमजनताकोप्रदानकियाजाताहै,रोजगारकीपेशकश,व्यवसायकेभावीअवसरोंकावादा,वजीफे और धर्मादा चंदे।

सामान्यनियमकेरूपमेंकिसीव्यक्ति,संगठनयासरकारीअधिकारीजोकंपनीकेसाथव्यवसायकरनाचाहताहैयाकरताहै,याजोकंपनीकेसाथप्रतिस्पर्धाकरताहैयाउसेविनियमितकरताहै,कोकोईभीमूल्यवानचीजप्रदाननहींकरेंयाउससेप्राप्तनहींकरेंयाकिसीतरहकाविशेषव्यवहारनकरें,जबतककिः

  • यहकानूनी,नैतिक,सीमितमूल्यकानहोऔरव्यवसायकेवैधउद्देश्यकासमर्थननकरताहो।
  • यहकोईभीवास्तविकयासमझेगएव्यावसायिकदायित्वकासृजननहींकरता।
  • लेनदेनकासार्वजनिकप्रकटीकरणकंपनीकोपरेशाननहींकरेगा।
  • समुचित मंजूरी प्राप्त कर ली गई है।

निम्नलिखितउससमयभीलागूहोताहैजबकोईमूल्यवानचीजप्रदानकीजातीहैयाप्राप्तकीजातीहैः

  • कोईभीनकदउपहारदियायास्वीकारनहींकियाजानाचाहिए।
  • कोईभीउपहारकार्ड,प्रमाणपत्रयानकदकेदूसरेसमतुल्योंकोकभीभीदियायाप्राप्तनहींकियाजानाचाहिए,इसमेंवेसमतुल्यशामिलहैंजोकेवलस्टोरकेअंदरकेसौदेकेलिएहोतेहैं।विनिमयकेविकल्पमौजूदहोतेहैं,जिसकेफलस्वरूपप्राप्तकर्तावैकल्पिकपसंदकेलिएउपहारकीअदला——बदलीकरतेहैंयायहाँतककिउपहारकोनकदीमेंरूपांतरितकरतेहैं।सीमितपरिस्थितियोंमेंअपवादउपयुक्तहोसकतेहैंऔरउनकीअनुमतिकेवलतभीहोसकतीहैजबआपकीकोचकंपनीकीमंजूरी——पूर्वकीआवश्यकताएँपूरीहोगईहों।यहअपवादअमेरिकाकेसरकारीअधिकारियोंयाअमेरिकाकेबाहरकेविदेशीसरकारीअधिकारियोंपरलागूनहींहोता।
  • किसीभीग्राहक,आपूर्तिकर्ता,सरकारीअधिकारीयाव्यावसायिकसहयोगियोंकेपाससेकिसीभीमूल्यवानचीजकीयाचनानकरें।
  • किसीग्राहक,आपूर्तिकर्ता,सरकारीअधिकारीयाव्यावसायिकसहयोगीकेपाससेकिसीभीमूल्यवानचीजकेकिसीभीअनुरोधकीसूचनाअवश्यदीजानीचाहिए।
  • किसीभीमूल्यवानचीजकोदेनेयाप्राप्तकरनेकोअवश्यहीकर्मचारीकेसुपरवाइजरकेद्वारास्वीकृतहोनाचाहिए,जबकिदियायाप्राप्तकियाजानेवालामूल्य100अमेरिकीडॉलरसेअधिकहो।
  • कोईभीमूल्यवानचीजेंप्रदानकरतेसमययहअवश्यहीउनलोगोंतकसीमितहोनाचाहिए,जोशुरुआतकेसमयव्यवसायकेलिएप्रत्यक्षरूपसेजिम्मेदारहैं,जबतककिदूसरेलोगोंकीभागीदारीतर्कसंगतरूपसेखर्चकेवैधव्यावसायिकउद्देश्यकेलिएआवश्यकनहो।
  • उपहार,मनोरंजनयादूसरेऐच्छिकदानोंकोदेनेयाप्राप्तकरनेपरआपकीतरफसेप्रलेखनकीआवश्यकताउत्पन्नहोसकतीहै।उपहारोंकोदेनेयाप्राप्तकरनेकेफलस्वरूपआपकेऔर/याप्राप्तकर्ताकेलिएकरयोग्यआयपैदाहोसकतीहै।आपकोसुनिश्चितकरनाचाहिएकिआपइसतरहकीआवश्यकताओंकोसमझतेहैंऔरसमुचितकदमउठाएँ।

सरकारीयाराज्यकेमालिकानाहकवालेउपक्रमकेसाथनैतिकसंव्यवहारकेलिएनिम्नलिखितदिशा——निर्देशआवश्यकहोतेहैं,विशेषकरउससमयजबकिसरकारीअधिकारीकोकोईमूल्यवानवस्तुप्रदानकरनीहोतीहै।”“सरकारकीपरिभाषासमेतसरकारकेसाथसंवादकीअतिरिक्तजानकारीसरकारकेसाथसंवादपरइससंहिताकेखंडमेंस्थितहै।किसीराजनीतिकपदाधिकारीयासरकारीअधिकारीयाउनकेठेकेदारअथवाएजेंटकोपुरस्कृतकरनेयाअनुचितरूपसेप्रभावितकरनेकेउद्देश्यसेनतोप्रत्यक्षऔरनहीपरोक्षरूपसेकिसीभीमूल्यवानचीजकेलिएअधिकृतनकरें,पेशकशनकरें,प्रदाननकरें।

निम्नलिखित अतिरिक्त आवश्यकताएँ लागू होती हैं:

  • कुछन्याय——क्षेत्रोंमेंसरकारीअधिकारीऔरराज्यकेस्वामित्ववालेउपक्रम100अमेरिकीडालरकीसीमासेकाफीनीचेउपहारकीविशिष्टसीमाओंकेअधीनहोसकतेहैं।पूर्व——स्वीकृति,प्रलेखनऔरआपकीकोचकंपनीकीट्रैकिंगआवश्यकताओंकासरकारीअधिकारीकोकोईभीमूल्यवानचीजप्रदानकरतेसमयअवश्यहीअनुसरणकियाजानाचाहिए।
  • गैर——अमेरिकीसरकारीअधिकारीयाअमेरिकाकेबाहरकेराज्यकेमालिकानाहकवालेउपक्रमोंकेकर्मचारी,कोईभीमूल्यवानचीजप्रदानकरतेसमय,आपकीकोचकंपनीकीस्वतंत्रसमीक्षाआवश्यकताओंकेअधीनहैं।

विशेषरूपसेसरकारीअधिकारीयाराज्यकेस्वामित्ववालेउपक्रमकेकर्मचारीकोकोईभीमूल्यवानचीजप्रदानकरनेसेजुड़ीआवश्यकताएँजटिलहोसकतीहैंऔरइसकेलिएआपकेअनुपालनएवंनीतिशास्त्रीयसंसाधन,सरकारीऔरसार्वजनिकमामलोंकेकार्यालययाविधिभागकेजुड़ावकीआवश्यकतापड़सकतीहै।आपकोसुनिश्चितकरनाचाहिएकिआपइनआवश्यकताओंकोसमझतेहैंऔरसमुचितकदमउठाएँ।

भ्रष्टाचारऔरवाणिज्यिकरिश्वतखोरीसेसंबंधितअतिरिक्तजानकारीभ्रष्टाचार——रोधीऔरवाणिज्यिकरिश्वतखोरीपरइससंहिताकेअनुभागमेंस्थितहै।

प्रश्नवउत्तर

क्याउपहारोंपर100अमेरिकीडालरकीसीमावार्षिकसीमाहै吗?

नहीं।सीमाकिसीभीएकसमयमेंउपहारोंकेमूल्यसेसंबंधितहै।तथापि,एकव्यक्तिकोयाउसकीतरफसेअक्सरउपहारकेनीतिकाउल्लंघनकरनेकेआसारहैं।

हमनेजिनवेंडरोंकेसाथकामकियाथाउनमेंसेएकवेंडरनेधर्मादाकार्यक्रमकाआयोजनकियाहै।अगरमैंअपनेस्वयंकेपैसेसेकार्यक्रमकेलिएभुगतानकरताहूँतोक्यामैंहिस्सालेसकताहूँ吗?अगर मैं पुरस्कार जीतता हूँ तो क्या होगा?

सामान्यतः,हाँ,लेकिनआपकोयहसुनिश्चितकरनेकेलिएअपनेसुपरवाइजरसेसलाहलेनीचाहिएकिअनौचित्यकाआभासभीनहींहै।सामान्यतः, आप पुरस्कार स्वीकार कर सकते हैं।तथापि,हितकेटकरावकेकिन्हींसंभावितमसलोंसेबचनेकेलिएप्रबंधनकेसामनेमुद्देकोउठायाजानाचाहिए।

क्यामैंग्राहककीपहाड़ीजगहपरअपनेपरिवारकेसाथछुट्टीबितानेकीपेशकशकोस्वीकारकरसकताहूँ,जबकिग्राहकमौजूदनहींरहेगा吗?

चूँकिआपव्यवसायपरचर्चाकरनेयादूसरेरूपमेंअपनेरिश्तेकोआगेबढ़ानेकेलिएग्राहककेसाथनहींहोनेजारहेहैं,इसलिएपेशकशकोयुक्तिसंगतठहकानेकेलिएपर्याप्तव्यावसायिकउद्देश्यसंभवतःनहींहोगा।आपअपनेसुपरवाइजरयाअनुपालनयानीतिशास्त्रीयसंसाधनकेपाससेमंजूरीप्राप्तकरलेनेकेबादग्राहककोपहाड़ीजगहकेलिएउचितबाज़ारमूल्यअदाकरसकतेहैं।

अगरमेराग्राहकइसबातकोलेकरआहतहोताहैकिमैं100अमेरिकीडालरकीसीमासेअधिककेउपहारकोस्वीकारनहींकरसकता,तोक्याहोगा吗?

प्रायःइसबातकाविनम्रस्पष्टीकरणपर्याप्तहोगाकिकंपनीकीनीतिआपकोउपहारकोरखनेसेरोकतीहै।

क्यामैंग्राहकयाआपूर्तिकर्ताकेपाससेव्यावसायिकउपलक्ष्यमेंभोजनकोस्वीकारकरसकताहूँ吗?

आपव्यवसायपरचर्चाकरनेकेउद्देश्यसेआयोजितभोजनकेलिएग्राहकयाआपूर्तिकर्ताकोभुगतानकरनेदेसकतेहैं।परंतु,आपकेभोजनकेलिएग्राहकोंयाआपूर्तिकर्ताओंकोबारंबारभुगतानकरनेदेनासंभवतःउपयुक्तनहींहै।

मैंबाहरीरोजगारएजेंसियोंकेजरिएअस्थायीसहायताप्राप्तकरनेकेलिएजिम्मेदारहूँ।छुट्टियोंकेमौसमकेदौरानएकएजेंसीनेमुझेउपहारभेजा।क्या मैं उसे रख सकता हूँ?

आपउपहारकोस्वीकारकरसकतेहैं,बशर्तेकिवहनिम्नलिखितपरीक्षणोंमेंसेहरेककोपूराकरताहोःवहअयाचितहो;वह 100 अमेरिकी डालर से कम हो;यह नकद या नकद के समतुल्य न हो;औरयहआपकेव्यावसायिकनिर्णयकोप्रभावितनहींकरेगायाऐसाकरताहुआसमझानहींजाएगा।अगरआपअनिश्चितहैंतोअपनेसुपरवाइजरयाअनुपालनऔरनीतिशास्त्रीयसंसाधनकेसाथस्थितिकीचर्चाकरें।

मेरेएकग्राहकनेउसकीकंपनीद्वाराप्रमुखसैरगाहहोटलमेंप्रायोजिततीनदिवसीयसम्मेलनमेंहिस्सालेनेकेलिएमुझेआमंत्रितकियाहै।सम्मेलनकीकार्यसूचीमेंकुछव्यावसायिकगतिविधियाँसम्मिलितहैंलेकिनयहफुर्सतकीगतिविधियोंकेलिएभीसमयप्रदानकरताहै।क्यामैंग्राहककेखर्चपरभागलेनेकेलिएनिमंत्रणकोस्वीकारकरसकताहूँ吗?फर्जकीजिएयहीआमंत्रणआपूर्तिकर्ताकेपाससेआयाहै;क्या मैं स्वीकार कर सकता हूँ?

इनमेंसेकिसीभीमामलेमें,आपकोकेवलतभीभागलेनाचाहिएजबइसबाततर्कसंगतप्रत्याशाहोकिआपकीउपस्थितिआपकेव्यवसायकेलिएमूल्यसृजितकरेगी,यहकिआपकेउद्योगमेंऐसेआयोजनहोतेरहतेहैंऔरआपकासुपरवाइजरपहलेसेहीइसकीमंजूरीदेदेताहै।इसतरहकेसम्मेलनमेंभागीदारीग्राहकयाआपूर्तिकर्ताकेसाथअच्छेरिश्तोंकोनिर्मितकरनेमेंसहायताकरसकतीहै।ऐसेआयोजनोंमेंभागलेनाजोउल्लेखनीयव्यावसायिकअवसरोंकोप्रस्तुतनहींकरते,अनुपयुक्तहै।

आपूर्तिकर्ताऔरउसकेजीवन——साथीकेद्वारामेरेजीवन——साथीऔरमुझेसप्ताहांतमेंगोल्फखेलनेकेलिएउनकासाथदेनेहेतुआमंत्रितकियागयाहै।क्या मेरे जीवन-साथी के लिए भाग लेना स्वीकार्य है?

इसकीअवश्यहीतर्कसंगतप्रत्याशाहोनीचाहिएकिइसकेफलस्वरूपकंपनीकोकुछव्यावसायिकलाभअवश्यहो।आपऔरआपकेजीवन——साथीकीयात्राऔरमनोरंजनकोउपहारकेरूपमेंलियाजानाचाहिएऔरअगरयात्राकामूल्य100अमेरिकीडालरसेअधिकहोताहैतोआपकीस्वीकृतिसेपहलेमंजूरीअवश्यप्राप्तकीजानीचाहिए।

क्याउपहार,इनामऔरमनोरंजनकीआवश्यकताएँउससमयभिन्नहोतीहैंजबसरकारीएजेंसीयाराज्यकेस्वामित्ववालेउपक्रमकेकर्मचारीकामनोरंजनकियाजाताहै吗?

यह निर्भर करता है।कोईभीमूल्यवानचीजप्रदानकरना,जैसेकि”मनोरंजनकरना,“संगतदेशोंमेंलागूकानूनोंकेसाथअवश्यसुसंगतहोनाचाहिए,इससंहिताकेउपहारों,इनामोंऔरमनोरंजनअनुभागकीआवश्यकताओंऔरआपकीकोचकंपनीकेद्वाराआवश्यकबनाईगईकिन्हींअतिरिक्तआवश्यकताओंकोपूराकरताहो।अगरआपकोकुछपूछनाहैतोकार्रवाईकरनेसेपहलेविधिविभागसेपरामर्शप्राप्तकरें।

हित के टकरावों को हल करना

अगरआपसोचतेहैंकिआपकाटकरावहोसकताहै,वास्तविकयासमझागया,तोसमस्तसंगतविवरणोंकीजानकारीअपनेसुपरवाइजर,अनुपालनऔरनीतिशास्त्रीयसंसाधनयाविधिविभागकोप्रदानकरें।हितकेअधिकतरटकरावोंकापरस्परस्वीकार्यतरीकेसेसमाधानकियाजासकताहैलेकिनउन्हेंअवश्यसंबोधितकियाजानाचाहिए।

भेदिया और व्यक्तिगत व्यापार

आपकेप्रतिदिनकेकार्यकेदौरान,आपकंपनीयातृतीय——पक्षों,जैसेग्राहकों,आपूर्तिकर्ताओं,अधिग्रहणकेलक्ष्योंयाउपक्रमकेप्रतिभागियोंकेव्यवसायकीबाबतगोपनीयजानकारीप्राप्तकरसकतेहैं।

कंपनीऔरउसकेकर्मचारियोंकोजारीकर्ताकीप्रतिभूतियोंखरीदने,बेचनेयादूसरेरूपमेंहस्तांतरिककरनेकीमनाहीहै,जबकिउसजारीकर्ता,याउसकीप्रतिभूतियोंसेसंबंधितभौतिक,गैर——सार्वजनिकजानकारीउसकेपासहो।इसकेअतिरिक्त,आपकोदूसरेलोगोंको”टिप”हर्गिजनहींदेनीचाहिए;कहनेकाअर्थयहकिआपकोइसतरहकीजानकारीदूसरेलोगोंपरप्रकटनहींकरनीचाहिए।अगरदूसरेलोगआपकेद्वाराप्रदानकीगईजानकारीपरकार्रवाईकरतेहैंतोदोआपदोनोंकानूनकाउल्लंघनकररहेहोंगेऔरसख्तजुर्मानोंकेअधीनहोंगे।

जारीकर्ताकीप्रतिभूतिकोजिससमयआपखरीदतेयाबेचतेहैं,उससमयभौतिक,गैर——सार्वजनिकजानकारीसेआपकाअवगतहोनाभेदियाव्यापारकानूनोंकाउल्लंघनकरनेकेलिएपर्याप्तहोसकताहै।होसकताहैकिइससेकोईफर्कनहींपड़ेकिक्याआपखरीदयाबिक्रीकरनेमेंजानकारीकावास्तवमेंउपयोगकरतेहैं।

“प्रतिभूतियों”के कुछ उदाहरण हैं:

  • कॉर्पोरेटसाझायापसंदीदास्टॉक,सीमितभागीदारीहितयामालिकानाहककेदूसरेस्वरूप।
  • बॉण्ड, जैसे कि कॉर्पोरेट बॉण्ड।
  • व्युत्पन्न,जैसेकिभावी,विकल्प,वारंटयाकॉर्पोरेटसाझेस्टॉककेसंबंधमेंअदला——बदली।

”“भौतिकजानकारीकोसामान्यतःऐसीजानकारीकेरूपमेंलियाजाताहैजिसेतर्कसंगतनिवेशकप्रतिभूतिकोखरीदने,बेचनेयारोककररखनेकानिर्णयकरनेमेंमहत्वपूर्णसमझेगा।सकारात्मकयानकारात्मककोईभीजानकारीभौतिकहोसकतीहै।

संभावितभौतिकजानकारीकेकुछउदाहरणोंमेंशामिलहैंः

  • भावी आमदनियों या हानियों का प्रक्षेपण।
  • संभावितयाप्रस्तावितविलय,हरणयाउपक्रमकीबाबतजानकारी।
  • प्रमुख प्रबंधन में परिवर्तन।
  • उल्लेखनीय नए उत्पाद या खोजें।
  • आसन्न दिवालियापन या वित्तीय तरलता की समस्याएँ।
  • प्रमुखमुकदमेबाजी।
  • वास्तविक ग्राहक या आपूर्तिकर्ता का लाभ या हानि।
  • क्रेडिट रेटिंग या क्रेडिट की स्थिति।

जानकारीकोउससमयतक”गैर——सार्वजनिक”समझाजाताहैजबतककिउसेनिवेशकरनेवालीजनतापरप्रकटनकरदियागयाहोऔरनिवेशकरनेवालीजनताकेजानकारीकामूल्यांकनकरनेमेंसमर्थहोनेकेलिएपर्याप्तसमयगुजरगयाहै।

अगरआपभेदियाकारोबारकीबाबतकानूनोंकाउल्लंघनकरतेहैंतोआपऔरऐसेदूसरेलोग,जिनपरआपजानकारीप्रकटकरतेहैं,वास्तविकजुर्मानोंऔरकारावाससमेतगंभीरफौजदारीऔरदीवानीजुर्मानोंकेअधीनआसकतेहैं।इसकेअतिरिक्त,आपकेकारणकंपनीउल्लेखनीयजुर्मानोंकेअधीनआसकतीहै।

व्यक्तिगत व्यापार की पाबंदियाँ

भेदियाव्यापारकानूनोंकापालनकरनेकेअतिरिक्तआपकोव्यक्तिगतव्यापारकीअपनीगतिविधिमेंनिम्नलिखितपाबंदियोंकाअवश्यपालनकरनाहोगाः

  • जारीकर्ताविशेषकीप्रतिभूतियोंकोखरीदें,बेचेंयादूसरेरूपमेंहस्तांतरितनहींकरें,जैसेकिकॉर्पोरेटस्टॉक्सयाबॉण्ड्स,बशर्तेकिआपकोसूचितकरदियागयाहोकिउसजारीकर्ताकीप्रतिभूतियोंमेंलेनदेनकरनेकीमनाहीहै।
  • किसीभौतिकवस्तु,भावीयाभौतिकवस्तुकेव्युत्पन्नकोखरीदें,बेचेंयादूसरेरूपमेंहस्तांतरितनकरें,जिसकीआपकीकोचकंपनीकेद्वारामनाहीकीगईहो।
  • व्यक्तिगतव्यापारकोहितकाटकरावअवश्यहीनहींखड़ाकरनाहोगा,जैसेकिकोचकंपनीकेप्रमुखग्राहक,प्रतिस्पर्धीयाआपूर्तिकर्ताकीप्रतिभूतियोंकाव्यापारकरना।

येपाबंदियाँआपकेपारिवारिकसदस्योंऔरऐसेदूसरेलोगोंपरभीलागूहोतीहैंजोआपकेकुटुंबमेंरहतेहैं।आपसेयहसुनिश्चितकरनेकीआशाकीजातीहैकिवेअनुपालनकरतेहैं।येपाबंदियाँऐसेकिसीखातेपरभीलागूहोतीहैंजिसकेऊपरआपकानियंत्रणयाविवेकाधीनव्यापारकाअधिकारहै,फिरवहखाताचाहेआपकेनामपरनहो।अगरआपसंवेदनशीलजानकारीतकपहुँचकेसाथकर्मचारीकेरूपमेंविनिर्दिष्टहैंतोआपकोअवश्यहीअपनीकोचकंपनीकीव्यापार——पूर्वभुगतानकीआवश्यकताओंकापालनकरनाहोगा।

प्रश्नवउत्तर

मुझेकंपनीऔरसार्वजनिकरूपसेकारोबारकरनेवालीकंपनीकेबीचप्रस्तावितउपक्रमकापताचलाहै।इसकी सार्वजनिक रूप से घोषणा नहीं हुई है।क्यामैंदूसरीकंपनीकीप्रतिभूतियोंमेंव्यापारकरसकताहूँयाजानकारीकोकिसीअन्यतकपहुँचासकताहूँ吗?

नहीं।चूँकिसार्वजनिकरूपसेकारोबारकरनेवालीकंपनीकेबारेमेंआपभौतिक,गैर——सार्वजनिकजानकारीसेअवगतहैं,इसलिएआपकोउसकंपनीकीकिसीभीप्रतिभूतिमेंहर्गिजव्यापारनहींकरनाचाहिएयाकिसीदूसरेकोइसतरहकीजानकारीनहींप्रदानकरनीचाहिए।

मैंअपनेएकग्राहककेबारेमेंवित्तीयजानकारीसेअवगतहोगयाहूँजोयहइंगितकरताहैकिग्राहकउससेकहींअधिकबेहतरवित्तीयअवस्थामेंहै,जितनाकिअधिकतरलोगोंकोलगताहै।मैं ग्राहक की कंपनी में स्टॉक खरीदना चाहता हूँ।क्या मैं ऐसा कर सकता हूँ?

नहीं।आपउससमयतकस्टॉककोनहींखरीदसकतेहैं,जबतककिवित्तीयजानकारीनिवेशकरनेवालीजनताकोपतानहींचलजातीहै।होसकताहैकिग्राहककेद्वाराभरोसेकेसाथजानकारीकोहमेंसौंपाजाताहोकिहमकोयहनिर्धारितकरनेमेंमददमिलेकिग्राहकोंकीजरूरतोंकोसर्वश्रेष्ठढंगसेकैसेपूराकियाजाए।व्यक्तिगतलाभकेलिएइसजानकारीकाउपयोगकरनायादूसरेलोगोंपरइसेप्रकटकरनाभेदियाव्यापारकानूनोंकेसाथ——साथगोपनीयऔरमालिकानाजानकारीकेउपयोगकीबाबतहमारीनीतियोंकाउल्लंघनकरनाहोगा।

मैंकंपनीकीएकसहायककंपनीमेंकामकरताहूँऔरमुझेपताचलाहैकिकंपनीअगलेसप्ताहसार्वजनिकरूपसेकारोबारकरनेवालीकंपनीकेअधिग्रहणकीघोषणाकरेगी।क्यामैंनिवेशकरनेवालीजनतापरअधिग्रहणकोप्रकटकिएजानेसेपहलेसार्वजनिककंपनीकेस्टॉककोखरीदसकताहूँ吗?

नहीं।प्रत्याशितअधिग्रहणसेआपकाअवगतहोनाभौतिक,गैर——सार्वजनिकजानकारीहोगी,औरआपउसकंपनीकीकिसीप्रतिभूतिमेंव्यापारनहींकरसकतेयाकिसीदूसरेकोइसतरहकीजानकारीनहींहस्तांतरितकरसकते।

मैंअपनेकारोबारीकारोबारीसमूहकेकेग्राहककीप्रतिभूतिकीकीखरीदकरनाकरनाक्याक्यामैंअपनेव्यक्तिगतखातेखातेकेलिएग्राहककीप्रतिभूतिकोखरीदसकतासकता

अगरआपकंपनीकीनीतियोंकाउल्लंघनकरनेकेअतिरिक्त,ग्राहकसेसंबंधितभौतिक,गैर——सार्वजनिकजानकारीसेअवगतहैंतोआपभेदियाव्यापारकानूनोंकाउल्लंघनकररहेहोंगेजबकिआपग्राहककीप्रतिभूतिकोखरीदतेहैं।परंतु,अगरआपग्राहकसेसंबंधितभौतिक,गैर——सार्वजनिकजानकारीसेअवगतनहींहैंतोआपकोग्राहककीप्रतिभूतिकोखरीदनेकीअनुमतिदीजासकतीहै,बशर्तेकियहहितकेवास्तविकयासमझेगएटकरावकोसृजितनकरताहो।हितोंकेटकरावकीबाबतप्रश्नोंकोआपकेअनुपालनयानीतिशास्त्रीयसंसाधनयाविधिविभागकेपासनिर्देशितकियाजानाचाहिए।